پنبه یکی از محصولات عمده کشاورزي جهان و مهمترین و با ارزشترین لیف طبیعی نساجی است. این محصول از معدود محصولاتی است که تولید، مصرف، صادرات و واردات آن در همه مناطق جغرافیایی جهان صورت میگیرد. کشت پنبه در 100 کشور جهان رواج دارد و در کشور ما، تولید و تجارت آن در سالهاي مختلف، نوسانات بسیاري داشته است. برنامه توسعه صادرات غیر نفتی در کشور براي رهایی از اقتصاد تک محصولی میبایست در سر لوحه برنامه هاي سیاستگزاران و مجریان اقتصادي کشور قرار گیرد. یکی از محصولات مهم جهت توسعه صادرات غیر نفتی و رهایی از اقتصاد تک محصولی، پنبه می باشد. پنبه به علت مصارف گوناگون در دنیاي امروز، اهمیت اقتصادي و تجاري بسیار زیادي دارد. به گونه اي که به این محصول، به دلیل اهمیت اقتصادي زیاد آن، لقب طلاي سفید داده اند. پنبه یکی از مهم ترین کالاهای استراتژیک است که افزایش ضریب خوداتکایی آن علاوه بر تامین نیاز صنعت نساجی به تامین روغن و خوراک دام نیز کمک زیادی می کند. پنبه حلاجی نشده و شانه نزده و روغن پنبه دانه از جمله محصولات تصفیه وش پنبه هستند.
پنبـه، ششمین محصول زراعی ایران است که به ویـژه پـس از پیروزي انقـلاب اسـلامی بـه طـور گسـترده اي دخالـت دولـت در بـازار و تولیـد آن اعمـال شـده اسـت. پیش از این در ایران سه نوع پنبه کشت می شده که عبارتند از : 1.رقم ساحل کـه تنهـا در مازنـدران، گرگـان و گنبـد کاشته می شد. 2.رقـم ورامـین کــه در ورامـین، گرمسـار، مازنــدران، گرگـان، گنبـد و قسـمتی از اسـتان خراسـان کاشـته می شد. 3.رقم بومی که در استانهـاي خراسـان، فـارس (رقـم بختگان و مهر)، سمنان، کرمان، اصفهان، یزد و مرکـزي کشت می گردید. در حال حاضر ارقام جدید تولید داخل مانند رقم گلستان، ساجدی، لطیف ، سپید و … و ارقام وارداتی مانند مای ، کاریزما و …. در دسترس کشاورزان پنبه کار سطح کشور می باشد. پنبه در 20 استان کشور کشت می شود و 6 استان اصلی کشت این محصول شامل خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، گلستان، فارس و اردبیل می باشند. اسـتان گلسـتان در سـال1340 و 1350 بـا احـراز 50 درصد سطح کشت حدود 65 درصـد از تولیـد پنبه کشور را به خود اختصاص داده است. لـیکن طـی چند دهۀ اخیر، سطح زیر کشت پنبه به شدت کـاهش یافتـه اسـت، بـه طوري کـه از 132665 هکتـار در سـال زراعی 1375-1374 به 9460 هکتار در سال زراعی 1392-1391 رسـید.یکـی از مهمتـرین قطبهاي تولید پنبه در کشور، دشت گرگان و گنبد است. درطرحهاي آمایشی کشور کـه مرحلـه اول آن در برنامـه عمرانـی چهـارم (1351-1347 ) و مرحله دوم آن از سال 1362 آغازگردید، نقش منطقه اي دشت گرگان و گنبد برمبناي کشت پنبه به عنوان یک کشت استراتژیک و درارتباط با بخش صنعت، بخصوص صنعت نساجی، مورد توجه قرار گرفت.لیکن باگذشت زمان این روابط سیستمی با جایگزین شدن کشت پنبه به وسیله برخی محصولات پردرآمدتر بخصوص شالی و سویا دچار اختلال گردید، به طوريکـه سـطح زیرکشـت آن در استان گلستان به شدت کاهش یافت.
پنبه به عنوان یکـی از محصـولات اسـتراتژیک دشت گرگان و گنبد در سالهاي اخیر بـه دلایل مختلفی از جملـه خـرده مـالکی، عقـب مانـدگی مکانیزاسیون (به خصـوص در مرحلـه برداشـت)، رشـد نامتناسب قیمت پنبه در مقابل افزایش قیمت نهاده هـا و خدمات، عـدم پرداخـت یارانـه بـه تولیدکننـدگان و صاحبان صنایع، عدم توجه به تکنولوژي بذر پنبه، عدم نگــاه دولتمــردان کشــور بــه پنبــه بــه عنــوان گیــاه استراتژیک، عدم وجود نظام کشت، عدم وجود سازوکار حمــایتی در بازرگــانی و خریــد تضــمینی و بــالاخره پراکنده بودن برنامـه هـا و عـدم اسـتفاده از امکانـات و ظرفیتهـاي بـالقوه موجـود در کشـور با فراز و نشیبهاي زیـادي روبـه رو شـده و ســـطح زیرکشت آن به شدت تقلیل یافته و علیرغـم تـلاشهاي دولت در خصوص افزایش سطح زیر کشت پنبـه، هنوز سطح زیرکشـت ایـن محصـول در این منطقـه نسبت به سایر محصولات، سطح کمتـري دارد.
از راهکارهاي اجرایی دراین منطقه جهت افزایش تولید و سطح زیر کشت : پرداخت یارانه مستقیم به کشاورزان پنبه کار، اسـتفاده از ارقـام پرمحصول و زودرس، ارتباط بخش صنعت با پنبـه کاران، اسـتفاده از ماشـین آلات کشـاورزي در برداشـت پنبـه، اعمـال سیاسـت محدودیت واردات پنبه، واردات یا ساخت دستگاههاي کوچک چین و مواردي از این قبیل
بـیش از هفتاد نوع محصول فرعی و اصلی از پنبه استحصـال میشــود کــه در صــنایع مختلــف اعــم از ریســندگی، بافنــدگی، شــیمیایی و غــذایی مــورد اســتفاده قــرار میگیرنـد. از جملـه روغن خوراکی ، تولیـد مشـتقات سلولزي و غیره.
جدول و نمودار برآورد سطح کشت، میزان تولید و عملکرد در هکتار پنبه استان گلستان در طی سال های زراعی 93-92 تا 99-98 به صورت زیر می باشد:
جدول سطح کشت، میزان تولید و عملکرد در هکتار پنبه 6 استان برتر و کل کشور در طی سال زراعی 99-98 به صورت زیر می باشد:
نمودار خطی سطح کشت،میزان تولید پنبه 6 استان برتر و کل کشور در سال زراعی 99-98
نمودار میله ای سطح کشت،میزان تولید پنبه 6 استان برتر و کل کشور در سال زراعی 99-98
